پارچه فلانل یکی از محبوب‌ترین پارچه‌ها در صنعت پوشاک است که به دلیل نرمی، گرمای مطلوب و دوام بالا، در فصل‌های سرد سال بسیار طرفدار دارد. این پارچه اغلب از پشم، پنبه یا ترکیبی از آن‌ها ساخته می‌شود و در انواع لباس‌ها، به ویژه کت و شلوارهای فاستونی و پالتوهای زمستانی، کاربرد دارد. فلانل نه تنها گرم‌کننده است، بلکه ویژگی‌هایی مانند تنفس‌پذیری و مقاومت به چروک دارد. در این مقاله، به تعریف، تاریخچه، مواد سازنده، فرآیند تولید، ویژگی‌ها، انواع، کاربردها و نکات نگهداری می‌پردازیم.
پارچه فلانل چیست؟
فلانل یک پارچه بافته شده نرم است که معمولا از پشم، پنبه یا الیاف مصنوعی ساخته می‌شود. این پارچه می‌تواند کرکی (napped) یا بدون کرک باشد و بافت آن اغلب ساده یا جناغی (twill) است. بر خلاف تصور رایج، پارچه فلانل صرفا به الگوی چهارخانه اشاره ندارد؛ بلکه به بافت نرم و کرکی آن مربوط می‌شود که هوا را به دام انداخته و گرما ایجاد می‌کند. فرآیند تولید شامل بافت و سپس برس‌کشی برای ایجاد کرک است که نرمی دوطرفه را فراهم می‌کند. فلانل در وزن‌های متوسط (۲۰۰ تا ۴۰۰ گرم بر متر مربع) تولید می‌شود و برای لباس‌های گرم ایده ال است.
تاریخچه پارچه فلانل
ریشه فلانل به قرن ۱۶ در ولز برمی‌گردد؛ جایی که پارچه‌ای مشابه به نام ولش کاتن از پشم درشت تولید می‌شد. نام فلانل احتمالا ولشی است و در قرن ۱۷ به فرانسه و آلمان رسید. در قرن ۱۹، شهرهایی مانند نیوتاون و لانیدلوس در ولز، مرکز تولید این پارچه شدند و کارخانه‌های کارتینگ مکانیزه رونق گرفتند. در ایالات متحده، فلانل در جنگ داخلی (۱۸۶۱-۱۸۶۵) برای کت و زیرپوش سربازان استفاده شد و همیلتون کارهارت در ۱۸۸۹ کارخانه‌ای در دیترویت تاسیس کرد که فلانل را به لباس کار تبدیل کرد.
در قرن ۲۰، مخلوط پشم و پنبه برای شلوار کریکت محبوب شد و در دهه ۱۹۹۰، با سبک گرانج (نیروانا)، پیراهن‌های چهارخانه فلانل مد شدند. فلانل گیاهی هم که از کاج اسکاتلندی و توسط لئوپولد لایریتز در ۱۸۸۹ اختراع شده بود، در همین زمان بسیار محبوبیت پیدا کرد. در ایران، فلانل از طریق تجارت اروپا وارد شد و در تولید فاستونی‌های محلی مانند برندهای الغدیر، زرین پود و طاطی، برای دوخت لباس‌های زمستانی کاربرد پیدا کرد.
مواد سازنده و فرآیند تولید پارچه فلانل
فلانل از پشم یا worsted، پنبه یا مخلوط با الیاف مصنوعی مانند پلی استر ساخته می‌شود. در فلانل فاستونی، مخلوط 80 درصد پشم و ۲۰ درصد پلی استر برای دوام و نرمی استفاده می‌شود؛ در حالی که پالتویی‌ها اغلب پشم خالص (۳۵۰ تا ۴۵۰ گرم) برای گرمای بیشتر دارند. فرآیند تولید، شامل بافت ساده و سپس ناپینگ (برس‌کشی با برس فلزی برای بلند کردن الیاف) است که کرک ایجاد می‌کند. پس از آن، سفیدکاری، رنگ‌آمیزی و ناپینگ دوم انجام می‌شود. فلانل گیاهی از سلولز کاج اسکاتلندی ساخته می‌شود و در مقایسه با فوتر یا تویید، نرم‌تر و سبک‌تر است.
پارچه فلانل چه ویژگی‌هایی دارد؟
فلانل ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که عبارتند از:
- نرمی و گرما: کرکی بودن این پارچه هوا را حفظ کرده و عایق حرارتی ایجاد می‌کند؛ در نتیجه یک جریان گرمای پایدار ایجاد خواهد شد.
- دوام: فلانل پشمی در برابر سایش مقاوم بوده و با مراقبت مناسب، سال‌ها دوام دارد. همچنین شستشو باعث تغییر شکل آن نخواهد شد.
- تنفس‌پذیری: بر خلاف پارچه‌های مصنوعی، فلانل طبیعی اجازه گردش هوا می‌دهد و رطوبت را جذب می‌کند.
- تنوع بافت: فلانل می‌تواند یک طرفه یا دو طرفه کرکی باشد.
- مقاومت به چروک: این پارچه در برابر چروک مقاوم بوده و شکل خود را پس از شستشو حفظ می‌کند. البته در نوع پشمی، چروک پذیری بیشتر بوده که نیاز به شستشوی ملایم دارد.
- انعطاف‌پذیری: در وزن‌های مختلف از سبک برای پیراهن تا سنگین برای پالتو تولید می‌شود.
در جدول زیر، ویژگی‌های این پارچه به صورت خلاصه آورده شده است.
حتما بخوانید: پارچه گاباردین چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
انواع پارچه فلانل
فلانل انواع متنوعی دارد که بر اساس مواد و کاربرد تقسیم می‌شوند. در ادامه این انواع را به صورت کامل توضیح داده‌ایم.
فلانل پشمی (Woolen Flannel)
این نوع پارچه با استفاده از پشم یا نخ‌های کارت شده با کیفیتی بالا تولید می‌شود که در فرآیند تولید، الیاف به صورت متراکم و پرحجم بافته می‌شوند. این ویژگی نه تنها گرمای بی‌نظیری را در روزهای سرد زمستانی فراهم می‌کند؛ بلکه به دلیل بافت متراکم و انعطاف‌پذیرش، دوام و طول عمر بالایی نیز دارد. به همین دلیل، فلانل پشمی به ویژه برای دوخت پالتوهای سنگین و کت‌های زمستانی که نیاز به محافظت کامل در برابر سرما دارند، گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود. این پارچه با حفظ گرما، حس راحتی را نیز به همراه دارد و اغلب در رنگ‌های کلاسیک و طبیعی مانند خاکستری یا قهوه‌ای ارائه می‌شود که با استایل‌های رسمی و غیررسمی هماهنگی دارد.
Worsted Flannel
این پارچه از نخ‌های تابیده شده با دقت و به شکلی صاف و یکنواخت تهیه می‌شود که نتیجه آن بافتی ظریف و بسیار نرم است. بر خلاف انواع دیگر، worsted flannel به دلیل فرآیند تولید خاصش که شامل کشش و تاباندن دقیق نخ‌هاست، مقاومت بالایی در برابر چروک و تغییر شکل نشان می‌دهد. این ویژگی، همراه با نرمی دلپذیرش، آن را به انتخابی عالی برای کت و شلوارهای رسمی زمستانی تبدیل کرده که باید ظاهری مرتب و حرفه‌ای داشته باشند. همچنین، این نوع فلانل به دلیل بافت ریزترش، در برابر سایش نیز مقاوم است و می‌تواند در محیط‌های کاری روزمره یا رویدادهای خاص، استایلی شیک و بادوام ارائه دهد.
فلانل پنبه‌ای (Cotton Flannel)
این پارچه با لطافت و حس طبیعی پنبه شناخته می‌شود که تنفس‌پذیری بالایی را به خصوص در فعالیت‌های روزمره یا خواب فراهم می‌کند. تولید آن با هزینه‌ای مقرون به صرفه انجام می‌شود که آن را در دسترس‌تر می‌سازد و برای پیراهن‌های راحتی، لباس‌های خواب و حتی روتختی‌ها بسیار محبوب است. با این حال، وقتی با پشم ترکیب می‌شود، خواص گرمایشی پشم را به ارث می‌برد و برای کت و شلوارهای فاستونی که نیاز به تعادل بین نرمی و گرما دارند، به کار می‌رود. این ترکیب همچنین باعث می‌شود که پارچه سبک‌تر بماند و برای استفاده طولانی‌مدت مناسب باشد.
فلانلت (Flannelette)
این پارچه که از پنبه ساخته می‌شود، با تقلید از بافت کلاسیک فلانل، کرکی بودن یک طرفه یا دو طرفه را ارائه می‌دهد که حس نرمی و گرمای ملایمی به همراه دارد. سبک وزنی آن باعث شده تا برای لباس‌های روزمره مانند تی‌شرت‌ها یا بلوزهای پاییزی و همچنین پوشاک کودکان که نیاز به راحتی و ایمنی دارند، بسیار مناسب باشد. فرآیند تولید آن شامل برس کشی ملایم است که سطح پارچه را نرم‌تر می‌کند و آن را به گزینه‌ای اقتصادی و کاربردی برای خانواده‌ها تبدیل کرده است.
فلانل بچه (Baby Flannel)
این نوع فلانل با تمرکز بر لطافت و سبکی طراحی شده تا پوست حساس کودکان را نوازش کند و در عین حال گرمای کافی را در روزهای سرد فراهم نماید. بافت آن به شکلی مهندسی شده تولید می‌شود که هیچ‌گونه زبری یا تحریکی ایجاد نکند و اغلب رنگ‌های شاد و الگوهای کودکانه دارد. این پارچه برای لباس‌های خواب، کلاه‌ها و حتی پتوهای کوچک نوزادان ایده‌آل است و به دلیل وزن کمش، به راحتی توسط کودکان تحمل می‌شود که آن را به یکی از انتخاب‌های اصلی والدین تبدیل کرده است.
فلانل سیلون (Ceylon Flannel)
این پارچه که از ترکیب پشم و پنبه به وجود می‌آید، ترکیبی منحصر به فرد از گرما و تنفس‌پذیری را ارائه می‌دهد که آن را برای لباس‌های گرم و دلپذیر در آب و هواهای معتدل تا سرد مناسب می‌کند. ریشه تاریخی آن به مناطق استوایی برمی‌گردد؛ جایی که نیاز به پارچه‌ای بود که هم گرم باشد و هم عرق نکند. این نوع فلانل اغلب در لباس‌های سنتی یا کت‌های سبک‌تر استفاده می‌شود و به دلیل بافت ملایم و رنگ‌های طبیعی، جلوه‌ای کلاسیک و اصیل به استایل می‌بخشد.
فلانل دیاپر (Diaper Flannel)
این پارچه پنبه‌ای با کرکی بودن دو طرفه طراحی شده تا نرمی و استحکام را با هم ترکیب کند که آن را برای کهنه بچه‌ها یا محصولات مرتبط با نوزادان بسیار مناسب می‌سازد. دوام بالای آن به دلیل بافت محکم و انعطاف‌پذیری‌اش، آن را در برابر شستشوی مکرر مقاوم نگه می‌دارد؛ در حالی که کرک‌های نرمش از تحریک پوست حساس جلوگیری می‌کنند. این ویژگی‌ها، همراه با قابلیت جذب بالا، آن را به گزینه‌ای ضروری برای والدین تبدیل کرده که به دنبال محصولی ایمن و کاربردی هستند.
فلانل گیاهی (Vegetable Flannel)
این پارچه که از سلولز استخراج شده از چوب کاج تولید می‌شود، به دلیل طبیعی‌بودن و کاهش احتمال حساسیت‌های پوستی، انتخابی لوکس و خاص است. فرآیند تولید پیچیده و هزینه‌بر آن باعث شده تا کمیاب باشد و بیشتر در بازارهای تخصصی یا به صورت سفارشی عرضه شود. این نوع فلانل با بافتی نرم و گرم، برای افرادی که به پشم حساسیت دارند، جایگزینی ایده‌آل است و اغلب در لباس‌های خاص یا محصولات ارگانیک به کار می‌رود.
فلانل مصنوعی (Synthetic Flannel)
با ترکیب الیاف پلی استر، این پارچه به دلیل قیمت اقتصادی و مقاومت خوبش در برابر پارگی و سایش، گزینه‌ای مقرون به صرفه برای تولید انبوه است. با این حال، تنفس‌پذیری محدود آن ممکن است در استفاده طولانی‌مدت، به ویژه در فعالیت‌های بدنی، حس تعریق ایجاد کند. این نوع فلانل اغلب برای لباس‌های ارزان‌تر یا محصولاتی که نیاز به شستشوی مکرر دارند، مانند روتختی‌ها استفاده می‌شود و به دلیل نگهداری آسان، محبوبیت خاصی دارد.
فلانل پشمی نسبت به فلانل پنبه‌ای گرم‌تر و بادوام‌تر است؛ در حالی که فلانل پنبه‌ای تنفس‌پذیری بیشتری دارد. فلانل مصنوعی به دلیل قیمت پایین‌تر مقرون به صرفه است؛ اما امکان دارد باعث تعریق شود. در کت و شلوارهای فاستونی، نوع worsted به دلیل ایستایی بهتر ترجیح داده می‌شود؛ در حالی که برای پالتوها، نوع woolen به خاطر گرمای بیشتر انتخاب می‌شود.
شیوه مراقبت و نگهداری از پارچه فلانل چگونه است؟
- شستشوی پارچه فلانل با آب سرد و یک شوینده ملایم توصیه می‌شود تا بافت کرکی و الیاف آن آسیب نبیند.
- پس از شستشو، پارچه را به صورت طبیعی در هوای آزاد و دور از نور مستقیم خورشید خشک کنید تا از جمع شدن یا تغییر شکل جلوگیری شود؛ استفاده از خشک‌کن ماشینی با حرارت بالا ممنوع است.
- برای اتو کشیدن، دستگاه را روی حرارت ملایم تنظیم کرده و از یک پارچه نازک به عنوان لایه محافظ بین اتو و فلانل استفاده کنید تا کرک‌ها بدون آسیب‌دیدگی صاف شوند.
- از به کار بردن سفیدکننده به شدت خودداری کنید؛ زیرا این ماده می‌تواند ساختار کرکی پارچه را تخریب کرده و نرمی و گرمای آن را از بین ببرد.
- برای کت و شلوارهای فاستونی، بهترین روش نگهداری سپردن به خشک‌شویی حرفه‌ای است تا با تکنیک‌های تخصصی، شکل و کیفیت پارچه حفظ شود.
- پالتوهای فلانلی نیاز به برس زنی ملایم با برس نرم دارند؛ این کار را هر چند هفته یک بار با حرکات آرام و در جهت بافت پارچه انجام دهید تا کرک‌ها مرتب شده و گرد و غبار پاک شود.
- برای جلوگیری از پیلینگ (گلوله شدن سطح پارچه)، شستشوی دستی با فشار کم و استفاده از آب ولرم به جای آب داغ توصیه می‌شود؛ به ویژه برای انواع پنبه‌ای یا مخلوط این مورد را جدی بگیرید.
- پس از شستشوی دستی، پارچه را به آرامی فشار دهید (نه پیچاندن شدید) و در حالت صاف بگذارید تا خشک شود.
نتیجه‌گیری
پارچه فلانل با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، از جمله نرمی، گرمای دلپذیر و دوام بالا، به گزینه‌ای بی‌رقیب برای کت و شلوارهای فاستونی و پالتوهای پالتویی تبدیل شده است. ریشه تاریخی آن در ولز و روند تکاملش تا تبدیل شدن به یک پارچه مدرن و کاربردی، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری و محبوبیت پایدار آن در سراسر جهان است. از ترکیب مواد متنوع مانند پشم، پنبه و حتی الیاف مصنوعی گرفته تا تنوع گسترده در انواع و کاربردها، فلانل توانسته نیازهای مختلف را برآورده کند. با مراقبت مناسب و استفاده از روش‌های نگهداری توصیه شده، این پارچه می‌تواند سال‌ها زیبایی و کارایی خود را حفظ کند. در نهایت، فلانل نه تنها یک انتخاب کاربردی برای فصل‌های سرد، بلکه نمادی از تعادل بین شیک‌پوشی و راحتی در دنیای مد امروزی است که با هر بار استفاده، حس گرما و لطافت را به همراه دارد.
